Türkiye’nin Ar-Ge ve inovasyon performansını son yıl verileri ve on yıllık perspektifle analiz eden SER 2025 Raporu, ekosistemin yapısal dönüşümüne dair çarpıcı bulgular sunmaya devam ediyor. Dr. Ömer Özdinç editörlüğünde hazırlanan raporun yeni analizleri, akademik insan kaynağından uluslararası fonlara, patentlerin niteliğinden sektörel daralmalara kadar geniş bir yelpazede ezber bozan veriler içeriyor.
İşte ilk kez ön plana çıkan kritik verilerle Türkiye’nin Ar-Ge karnesi:
Akademide “Asistan” Darboğazı: Profesör Sayısı Asistanları Geçti!
Üniversitelerin akademik kadrosunda yapısal bir değişim gözleniyor. Son 8 yılda öğretim üyesi sayısı 111 bine ulaşırken, araştırma görevlisi (asistan) ve öğretim görevlisi sayılarında düşüş yaşandı. Rapora göre, Türkiye’deki öğretim üyelerinin sadece %1’i yabancı uyruklu ve bu oran geçen yıla göre hiç değişmedi. Ayrıca yükseköğretimdeki toplam öğrenci sayısı düşmeye devam ederken, doktora öğrencisi sayısı 109 binde kaldı.
Tersine Göçte “Nitelik” Kaybı: Doktoralı Yabancı Çalışan Sayısı Düştü
Türkiye’ye çalışmaya gelen yabancı iş gücünün akademik niteliğinde gerileme yaşanıyor. Çalışma izni başvurularında doktoralıların sayısı 2.300’e gerileyerek düşüş gösteren tek kategori oldu. Buna karşın, lise ve dengi okul mezunu yabancıların çalışma izni başvuruları %37 oranında rekor bir artış gösterdi.
AB Ar-Ge Fonlarında Türkiye Modeli: Özel Sektör Avrupa’yı Solladı
Türkiye, Ufuk Avrupa programı kapsamında 2024 yılında 88 milyon dolar net katkı almayı başardı. Avrupa genelinde bu fonlardan en çok üniversiteler yararlanırken, Türkiye’de durum tam tersi şekilde gerçekleşti. Avrupa’da özel sektörün fonlardaki payı %25,5’te kalırken, Türkiye’de özel sektör %44 pay ile fonlardan en çok yararlanan birinci grup oldu.
Ar-Ge Personelinde Sektörel Makas: Elektronik Gaza, Havacılık Frene Bastı
İmalat sanayi genelinde Ar-Ge personeli artışı zayıf kalsa da alt sektörlerde ayrışma netleşti. Bilgisayar ve elektronik imalatında Ar-Ge personeli %14 artarak 15 bin barajını aşarken; her yıl rekor kıran havacılık ve uzay araçları sektöründe %8, makine sektöründe ise %3 oranında küçülme yaşandı.
Patentte Nicelik Rekoru, Nitelikte “Uluslararasılaşma” Sorunu
Yerleşiklerin patent başvuruları 10.200 ile tarihi zirvesini görse de başvuruların sadece %3’ü uluslararası düzeye taşınabildi. Bu oran geçen yılın da altında kalarak yerli buluşların küresel pazarlara açılma konusundaki zayıflığını ortaya koydu. Türkiye’nin Avrupa Patent Ofisi’ne (EPO) en çok başvuru yaptığı alan ise “ilaç” sektörü oldu.
Üniversitelerde Ar-Ge’nin Kalbi: Sağlık ve Sosyal Bilimler
Yükseköğretimde yapılan Ar-Ge harcamalarının dağılımı, odak alanlarını da gösterdi. En fazla harcama 74,5 milyar TL ile sağlık bilimlerinde yapılırken, onu 44,3 milyar TL ile sosyal bilimler ve 33,7 milyar TL ile mühendislik bilimleri takip etti.
SER Danışmanlık Genel Müdürü ve Rapor Editörü Dr. Ömer Özdinç, yeni bulguları şu sözlerle değerlendirdi:
“Raporumuzun bu yılki derinlemesine analizleri, Ar-Ge ekosistemimizde bazı yapısal risklerin sinyalini veriyor. Özellikle üniversitelerimizde profesör sayısının asistan sayısını geçmesi, akademik üretim piramidinin tersine dönmesi demektir. Yeni araştırmacı yetiştirme kapasitemizdeki bu daralma, uzun vadede inovasyonun sürdürülebilirliğini tehdit edebilir. Ayrıca yabancı akademisyen oranının %1’de çakılı kalması, ekosistemin uluslararasılaşma ihtiyacını bir kez daha ortaya koyuyor.
Özel sektörün AB fonlarındaki liderliği takdire şayan olsa da patent başvurularımızın sadece %3’ünün uluslararası boyuta taşınması, ‘icadımızı dünyaya satma’ konusunda hala kat etmemiz gereken çok yol olduğunu gösteriyor. Havacılık gibi lokomotif sektörlerdeki Ar-Ge personeli kaybı ve sanayideki düşük karlılık, Ar-Ge teşvik sistemimizin savunma sanayi dışındaki alanlarda daha seçici ve verimlilik odaklı kurgulanmasını zorunlu kılıyor. Türkiye, niceliksel artış evresinden niteliksel dönüşüm evresine geçmek zorundadır”
